O Carl Sagan γεννήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 1934. Ο Αμερικανός κοσμολόγος, αστρονόμος, αστροφυσικός και συγγραφέας ήταν ένας από τους σημαντικότερους ανθρώπους που συνέβαλαν στη διάδοση της επιστήμης τον περασμένο αιώνα, απλοποιώντας τον επιστημονικό λόγο και πολύπλοκες έννοιες, ώστε η γνώση να φτάνει ευκολονόητη στο ευρύ κοινό.

Ένθερμος υποστηρικτής της επιστημονικής μεθόδου και του επιστημονικού σκεπτικισμού, ο Sagan δημοσίευσε περισσότερες από 600 έρευνες και 20 βιβλία και συνέβαλε τα μέγιστα στην προώθηση των ερευνών για εξωγήινη ζωή, όχι μόνο θεωρητικά αλλά και μέσω πειραματικών επιδείξεων της παραγωγής αμινοξέων από βασικά στοιχεία μέσω ακτινοβολίας.

Για τη δουλειά του έλαβε πληθώρα βραβείων, είναι ίσως, όμως, καλύτερα γνωστός στους περισσότερους όχι ως καθηγητής ή συνεργάτης της NASA, αλλά ως εκ των δημιουργών και η φωνή του ιστορικού Cosmos: A Personal Voyage του 1980, το οποίο έφερε την επιστημονική γνώση σχεδόν σε κάθε σπίτι, παραμένοντας μία από τις σειρές με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση στην ιστορία.

Είκοσι τρία χρόνια πριν, σαν σήμερα, στις 13 Οκτωβρίου 1994, 26 μήνες πριν φύγει από τη ζωή, ο Sagan έδινε μία ομιλία στο Πανεπιστήμιο του Cornell. Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, παρουσίασε στο κοινό την παρακάτω φωτογραφία:

Κάπου μέσα στη δεξιά καφέ “ζώνη”, διακρίνεται ένα φωτεινότερο εικονοστοιχείο
Κάπου μέσα στη δεξιά καφέ “ζώνη”, διακρίνεται ένα φωτεινότερο εικονοστοιχείο

“Καταφέραμε να βγάλουμε αυτήν τη φωτογραφία, και, αν την κοιτάξετε, βλέπετε μία κουκκίδα”, είπε ο Sagan, εκείνη την ημέρα. “Αυτή είναι το σπίτι. Αυτή είναι εμείς. Πάνω σε αυτήν, ο καθένας για τον οποίον ακούσατε ποτέ, κάθε άνθρωπος που έζησε, πέρασε τη ζωή του. Όλη η ανθρώπινη ιστορία έχει συμβεί σε αυτό το μικροσκοπικό pixel”.

Γιατί ο Sagan μιλούσε με τόσο πάθος για αυτήν τη θολή φωτογραφία, στην οποία, ελάχιστα πράγματα διακρίνονται με την πρώτη ματιά; Για να το καταλάβουμε, πρέπει να κάνουμε ένα ταξίδι ακόμα πιο πίσω, στο 1980, όταν ο διαστημικός ανιχνευτής της NASA, το Voyager 1, περνούσε από τον Κρόνο και οι επιστήμονες περίμεναν ότι θα σταματήσει τη λειτουργία του.

Τότε, ο Carl Sagan είχε την ιδέα να δώσει η NASA την εντολή στο Voyager 1, να βγάλει μία τελευταία φωτογραφία της Γης. Γνώριζε ότι μία φωτογραφία από τέτοια απόσταση θα είχε ελάχιστη επιστημονική αξία, αλλά πίστευε ότι θα είχε μεγάλη σημασία, ούτως ή άλλως, ως ένα εργαλείο για να αντιληφθούμε τη θέση μας στο σύμπαν.

Πολλοί από τους επιστήμονες του προγράμματος συμφώνησαν, αλλά οι περισσότεροι είχαν, επίσης, τη γνώμη ότι ένα τέτοιο εγχείρημα θα κατέστρεφε τους φακούς του Voyager 1, καθώς πίσω από τη Γη, θα σημάδευαν κατευθείαν τον ήλιο. Το αποτέλεσμα ήταν η ιδέα του Sagan να μείνει στα σκαριά, αλλά για καλή του τύχη -και δική μας- το Voyager 1 δεν “πέθανε” όπως υπολογίζονταν.

Έτσι, 10 χρόνια μετά, στις 14 Φεβρουαρίου 1990, με το Voyager 1 όχι μόνο να συνεχίζει το ταξίδι του, αλλά να ετοιμάζεται να προσεγγίσει τα όρια του ηλιακού μας συστήματος, η κάμερά του στράφηκε προς τη Γη, για να βγει η παραπάνω φωτογραφία. Πρόκειται για το διάσημο, πλέον, πορτραίτο της Γης, γνωστό με το όνομα Pale Blue Dot ή στα ελληνικά, Χλωμή Μπλε Κουκκίδα.

Η Χλωμή Μπλε Κουκκίδα είναι αποτέλεσμα συνδυασμού τριών καρέ, το καθένα από τα οποία λήφθηκε με διαφορετικό χρώμα φίλτρου: μπλε, πράσινο και ιώδες. Το Voyager 1 βρισκόταν, τότε, περισσότερο από 6 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά από τον πλανήτη μας -απόσταση ρεκόρ. Έτσι, από τα συνολικά 640 χιλιάδες pixels της φωτογραφίας, η Γη καταλαμβάνει το 0,12!

Ο πλανήτης μας εμφανίζεται ως μία μικροσκοπική κουκκίδα, σχεδόν αόρατη, μέσα στην απεραντοσύνη του διαστήματος, και ανάμεσα σε ζώνες ηλιακού φωτός, το οποίο σκεδάζεται από τα οπτικά εργαλεία της κάμερας. Χωρίς να έχει σχεδιαστεί εκ των προτέρων, η Γη, η Χλωμή Μπλε Κουκκίδα που ονομάζουμε σπίτι, φωτίζεται από μία από αυτές τις ζώνες.

Πίσω στο 1994. Σαν σήμερα, 13 Οκτωβρίου, ο Sagan δίνει ομιλία στο Cornell και παρουσιάζει τη φωτογραφία στο κοινό. Την ίδια χρονιά, εκδίδεται το βιβλίο του A Pale Blue Dot: A Vision of the Human Future in Space. Η ομιλία της 13ης Οκτωβρίου του Sagan περιείχε αποσπάσματα από το συγκεκριμένο βιβλίο. Στο παρακάτω video ακούγεται ένα από τα πιο συμβολικά.

Με τα λόγια του, τα οποία είναι ένα είδος “επιστημονικής ποίησης”, ο Carl Sagan μάς αναγκάζει, όπως είχε οραματιστεί όταν είχε την ιδέα να βγει η φωτογραφία, να αναλογιστούμε πραγματικά τι είναι η Γη, ποια είναι η θέση μας σε αυτήν και σε ολόκληρο το Σύμπαν και τελικά, ποιος είναι ο σκοπός μας σε αυτόν τον κόσμο.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Carl Sagan, για τη Χλωμή Μπλε Κουκκίδα, τη Γη:

“Από αυτό το μακρινό σημείο, η Γη μπορεί να μην παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αλλά για εμάς, είναι διαφορετικά. Σκεφτείτε ξανά αυτήν την κουκκίδα. Αυτή είναι εδώ. Αυτή είναι το σπίτι. Αυτή είναι εμείς. Πάνω σε αυτήν, ο καθένας που έχετε αγαπήσει, όλοι όσους γνωρίζετε, ο καθένας για τον οποίο ακούσατε ποτέ, κάθε άνθρωπος που υπήρξε ποτέ, έζησε τη ζωή του. Το σύνολο της χαράς και της ταλαιπωρίας μας, χιλιάδες θρησκείες, ιδεολογίες και οικονομικά δόγματα, κάθε κυνηγός και συλλέκτης, κάθε ήρωας και δειλός, κάθε δημιουργός και καταστροφέας πολιτισμού, κάθε βασιλιάς και χωρικός, κάθε νεαρό ερωτευμένο ζευγάρι, κάθε μητέρα και πατέρας, κάθε ελπιδοφόρο παιδί, εφευρέτης και εξερευνητής, κάθε δάσκαλος ηθικής, κάθε διεφθαρμένος πολιτικός, κάθε σούπερ σταρ, κάθε ανώτατος ηγέτης, κάθε άγιος και αμαρτωλός στην ιστορία του είδους μας, έζησε εκεί – σε ένα μικρό μόριο σκόνης που αιωρείται σε μία ηλιαχτίδα.

Η Γη είναι μία πολύ μικρή σκηνή σε μία τεράστια κοσμική αρένα. Σκεφτείτε τα ποτάμια αίματος που χύθηκαν από όλους εκείνους τους στρατηγούς και τους αυτοκράτορες ώστε στη δόξα και στον θρίαμβο να μπορέσουν να γίνουν στιγμιαίοι άρχοντες ενός κλάσματος μίας κουκκίδας. Σκεφτείτε τις ατελείωτες βαναυσότητες που επέβαλαν οι κάτοικοι μίας γωνιάς αυτού του pixel στους κατοίκους κάποιας άλλης γωνιάς του. Πόσο συχνές οι παρεξηγήσεις τους, πόσο πρόθυμοι είναι να σκοτώσουν ο ένας τον άλλον, πόσο ένθερμο το μίσος τους. Η φανταστική σημασία που δίνουμε στον εαυτό μας, η αυταπάτη ότι έχουμε κάποια προνομιακή θέση στο σύμπαν, προκαλούνται από αυτό το σημείο χλωμού φωτός. Ο πλανήτης μας είναι μία μοναχική κουκκίδα στο μεγάλο περιβάλλον κοσμικό σκοτάδι. Στο σκοτάδι μας -μέσα σε όλη αυτήν την απεραντοσύνη- δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι βοήθεια θα έρθει από κάπου αλλού για να μας σώσει από τους εαυτούς μας.

Η Γη είναι ο μόνος κόσμος, μέχρι στιγμής, για τον οποίο είναι γνωστό ότι φιλοξενεί ζωή. Δεν υπάρχει πουθενά αλλού, τουλάχιστον στο εγγύς μέλλον, όπου μπορεί το είδος μας να μεταναστεύσει. Είτε σας αρέσει είτε όχι, προς το παρόν, η Γη είναι το μέρος όπου θα κάνουμε την αντίστασή μας. Έχει ειπωθεί ότι η αστρονομία είναι μία ταπεινή εμπειρία που οικοδομεί χαρακτήρες. Ίσως να μην υπάρχει καλύτερη απόδειξη της ανοησίας των ανθρώπινων αλαζονειών από αυτήν τη μακρινή εικόνα του μικροσκοπικού μας κόσμου. Για εμένα, υπογραμμίζει την ευθύνη μας να αντιμετωπίσουμε πιο ευγενικά ο ένας τον άλλον, και να διαφυλάξουμε και να αγαπάμε τη χλωμή μπλε κουκκίδα, το μόνο σπίτι που έχουμε γνωρίσει ποτέ”.

*στην ομιλία της 13ης Οκτωβρίου, ο Carl Sagan χρησιμοποίησε ελάχιστα διαφορετικές λέξεις, σε ορισμένα σημεία